§8.4 De democratische rechtsstaat
In Nederland hebben we een democratische rechtsstaat. Het is een rechtsstaat te noemen omdat iedereen zich aan het Nederlands Recht moet houden. In een rechtstaat zijn vrijheid, rechtszekerheid en rechtsgelijkheid erg belangrijk. De vier belangrijkste onderdelen van de rechtsstaat zijn de grondrechten, de scheiding der machten, het legaliteitsbeginsel en onafhankelijke rechtspraak.
- Sommige rechten zijn zo belangrijk dat ze zijn opgenomen in de Grondwet en vandaar ook grondrechten genoemd worden. Zo is bijvoorbeeld discriminatie vanwege godsdienst of ras niet toegestaan. Hoewel de term het doet vermoeden, zijn grondrechten niet alleen rechten maar ook vrijheden, zoals vrijheid van meningsuiting en vrijheid van vereniging en vergadering.
- De scheiding der machten zorgt ervoor dat de wetgevende, rechtsprekende en uitvoerende macht van elkaar gescheiden zijn. Dat is gedaan, zodat ze elkaar kunnen controleren en verbeteren. Wat er onder welke macht valt, vind je hier.
- Het legaliteitsbeginsel houdt enerzijds in dat de overheid zich moet houden aan de wet bij alles wat ze doet. Burgers kunnen als het ware het gedrag van de overheid op deze manier voorspellen, ze weten in elk geval wat er (niet) kan gebeuren. Anderzijds zorgt dit beginsel ervoor dat nieuwe wetten niet met terugwerkende kracht mogen worden ingevoerd.
- De onafhankelijke rechtspraak verzekert burgers van onafhankelijke en onpartijdige rechters. Daarom worden rechters bijvoorbeeld benoemd voor het leven – ze kunnen niet ontslagen worden omdat de regering het niet eens is met een uitspraak bijvoorbeeld. Meer regelingen die onafhankelijke rechtspraak verzekeren vind je hier.
Het democratische gedeelte van de democratische rechtsstaat zie je in dat burgers kiezen wie er regeren. Het volk regeert, maar dit doen zijn niet direct: het gaat door het kiezen van volksvertegenwoordigers. Een democratie kun je herkennen aan verschillende kenmerken. Een van die kenmerken is de volksvertegenwoordiging, die we in Nederland de Tweede Kamer noemen. Deze wordt rechtstreeks door de bevolking gekozen bij de parlementaire verkiezingen.