De Bijlmermeer
De stad van de toekomst, of toch niet?
De Bijlmermeer beloofde een stad van de toekomst te worden. Maar al snel na de oplevering begon de buurt in hoog tempo te verloederen. Met de vliegtuigramp in 1992 bereikte de wijk zijn dieptepunt. Door het neerhalen en renoveren van de grote, anonieme flatgebouwen heeft Zuidoost inmiddels een ander gezicht gekregen.
Vanwege grote woningnood in de stad, ging de gemeente Amsterdam in de jaren ‘60 op zoek naar een nieuwe plek om huisvesting te creëren. Dat kon in de Bijlmermeerpolder, dat eigendom was van de gemeente Weesperkarspel. Na veel bestuurlijke problemen mocht Amsterdam hier toch aan het werk: vanaf 1963 werd er zand opgespoten en drie jaar later ging de eerste paal de grond in. In 1968 betrokken de eerste bewoners hun zeskamerwoning op Hoogoord 57:
De Bijlmermeer moest een bijzondere wijk worden, een stad van de toekomst. Het ontwerp was van de architect en stedenbouwkundige Siegfried Nassuth. Hij was een leerling van Van Eesteren, die in 1934 het Algemeen Uitbreidingsplan had gepresenteerd dat Amsterdam zijn Westelijke Tuinsteden gaf. Van begin af aan waren er twijfels over de hoeveelheid hoogbouw die Nassuth had gepland in de Bijlmermeer en de strikte scheiding van wonen, werken, verkeer en recreatie. Het hoofd van de afdeling Stadsontwikkeling, Jakoba Mulder, maakte nog een ander ontwerp. Daarin was veel meer laagbouw opgenomen en waren de functies ook meer gemengd. De politiek gaf echter de voorkeur aan het oorspronkelijke ontwerp.
De maquette zag er prachtig uit: 13.000 woningen zouden in honingraatvormige complexen van elf lagen hoog worden gebouwd. De flatwoningen waren bereikbaar via binnenstraten, waaraan gezellige cafeetjes, crèches en gemeenschapsruimten zouden komen. Tussen de betonnen flatgebouwen kwamen grote groene binnenruimten, met fiets- en voetgangersroutes. Zo konden de kinderen er vrij en veilig spelen. De auto’s hadden eigen wegen die ‘opgetild’ waren — een niveau hoger lagen — en verbonden waren met grote parkeergarages. Boven deze wegen zoefde weer de metro. Onder de viaducten bevonden zich grote winkelcentra.
Ondanks de fraaie idealen ging het echter al vrij snel mis. De Bijlmermeer was bedoeld voor gezinnen uit de middenklasse, die hun bekrompen woning in de stad graag zouden willen inruilen voor luxueus wonen in de toekomst, ook al was de huur een stuk hoger. Maar veel appartementen bleven leeg staan. De bewoners van de saneringswoningen in de binnenstad kozen liever voor een huis met een tuin in Lelystad of Almere. Door deze leegstand werd de Bijlmermeer een wijk waar immigranten werden ondergebracht. Veel Surinamers vestigden zich hier. Zij kwamen massaal naar Nederland, omdat ze weinig vertrouwen hadden in de toekomst van Suriname, dat in 1975 onafhankelijk werd.
Langzaam maar zeker trad er een negatieve spiraal in werking. Overbewoning en overlast, drugsproblemen en criminaliteit gingen het beeld overheersen. Begin jaren tachtig was het de wijk met de slechtste reputatie van Nederland. En toen stortte er op 4 oktober 1992 een vrachtvliegtuig van de Israëlische luchtvaartmaatschappij El Al neer op de flats Groeneveen en Klein-Kruitberg. Zo’n honderd appartementen werden verwoest. De ramp kostte officieel 43 mensen het leven, van wie 39 op de grond. Of er ook illegale bewoners zijn omgekomen, is niet bekend.
De gemeente besloot de wijk een nieuw gezicht te geven. De helft van de hoogbouw werd vanaf de jaren negentig gesloopt, de middenklasse teruggelokt met koopwoningen (met tuin). Aan de andere kant van de spoorlijn verrezen de Amsterdam ArenA (1996) en de megabioscoop Pathé ArenA (2000). Geleidelijk keerde iets van trots op ‘de Bijlmer’ — inmiddels omgedoopt tot het meer neutrale Zuidoost — terug; nu vanwege zijn multiculturele karakter, zoals elk jaar feestelijk zichtbaar op het Kwakoe Zomerfestival.
Meer weten over de Bijlmer? Bekijk dan deze documentaire over de rampvlucht die neerstortte in de Bijlmer of de aflevering over de geschiedenis van de flat Gliphoeve en de eerste uitingen van zwart activisme in Nederland door Surinaamse mensen.
Bron: Gemeente Amsterdam
terug naar Bestuurskunde