§5.1 Het Plakkaat van Verlatinghe
De Nederlandse Opstand wordt ook wel de Tachtigjarige Oorlog genoemd. Meer dan tachtig jaar was er opstand tegen de Spaanse Karel V en Filips II, vanwege de strijd om godsdienstvrijheid. Tussendoor hebben de landen twaalf jaar wapenstilstand gehouden, tijdens het Twaalfjarig Bestand. Het waren de Noordelijke Nederlanden die in opstand kwamen en zich uiteindelijk afscheidden. De Zuidelijke Nederlanden, bleven katholiek en trouw aan Spanje. In 1581 tekenden de noordelijke gewesten het Plakkaat van Verlatinghe, waarmee ze zich onafhankelijk verklaarden. Dit wordt ook wel gezien als het geboortekaartje van Nederland. De opstand ging daarna nog door tot 1648, toen de Vrede van Westfalen een officieel einde maakte aan de Nederlandse Opstand. Hier vind je een overzichtsvideo van De Nederlandse Opstand en het Plakkaat van Verlatinghe:
Het Plakkaat van Verlatinghe is een hele belangrijke verklaring in de Nederlandse geschiedenis en werd samengesteld vanuit de overtuiging dat vorst en volk een soort ongeschreven contract met elkaar hadden. Als de vorst zich als een tiran zou gedragen of in strijd met de rechten en vrijheden van de gewesten regeerde, dan kon hij worden afgezet:
‘De vorst regeert juist omwille van zijn onderdanen, zonder wie hij geen vorst is, om hen rechtvaardig en redelijk te besturen en te leiden, en om hen lief te hebben, zoals een vader zijn kinderen en een herder zijn schapen, die lijf en leven op het spel zet om ze te behouden.
Als een vorst echter niet zo handelt, maar in plaats van zijn onderdanen te beschermen, hen probeert te onderdrukken, overmatig te belasten, hun de oude vrijheid, rechten en gewoonten af te nemen en hen te bevelen en te behandelen als slaven, moet hij niet als vorst, maar als tiran worden beschouwd.
In dat geval staat het naar recht en reden zijn onderdanen stellig vrij – zeker in overleg met de Staten van het land – om hem niet als vorst te erkennen, maar hem te verlaten, en in zijn plaats een ander te hunner bescherming rechtmatig tot staatshoofd te kiezen.’
Volgens de Nederlandse gewesten had Filips II zijn rechten op de Nederlanden verspeeld. De verklaring werd ondertekend door gedeputeerden van Brabant, Gelre en Zutphen, Vlaanderen, Friesland, Holland, Zeeland, Mechelen en Overijssel. Vertegenwoordigers van deze gewesten stelden vervolgens een nieuwe eed van trouw aan de Verenigde Nederlanden op waarmee ze zich gelijk ontsloegen van de eed aan Filips II.
Zoals in het boek al genoemd werd, was het Plakkaat van Verlatinghe geen officiële onafhankelijkheidsverklaring, maar werkte het in de praktijk wel zo. Met het document werd voor het eerst officieel het gezag van de koning verworpen, omdat hij zijn rechten en plichten tegenover het volk niet na zou komen en zich als een tiran zou gedragen.
Het Plakkaat van Verlatinghe wordt ook wel het geboortekaartje van Nederland genoemd, omdat het de basis vormde voor het ontstaan van de Republiek in 1588. Hier vind je de originele tekst, een versie in modern Nederlands en een verkorte versie van het Plakkaat van Verlatinghe.