§5.1 Staatsvormen

Staatsvormen

Een soeverein is degene met het hoogste gezag, vaak een vorst. Maar Nederland heeft niet altijd een vorst gehad. Nederland heeft zich in 1581 losgemaakt van de Spaanse Vorst door het Plakkaat van Verlatinghe. De Nederlandse gewesten hadden vanaf toen geen vorst meer en gewesten waren dus zelfstandig. Zodoende was Nederland in die tijd dus ook een republiek en heette Nederland ook De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. (https://npofocus.nl/artikel/7607/waarom-vormen-de-noordelijke-nederlanden-een-republiek)

Het Plakkaat van Verlatinghe was geen officiële onafhankelijkheidsverklaring en daarom woedde de strijd tegen de Spaanse vorst Filip nog door tot 1648. Maar het werkte uiteindelijk wel! Nederland was hiermee een voorloper op de tal van andere onafhankelijkheidsverklaringen, bijvoorbeeld die van de Verenigde Staten. Er stonden voor die tijd erg vernieuwende denkwijzen in. Zo erkende het Plakkaat bijvoorbeeld niet dat de koning door God was aangesteld, terwijl omliggende volken wel zo dachten: 

‘’Het is voor iedereen duidelijk dat een koning door God aan het hoofd van zijn onderdanen is geplaatst om hen te beschermen tegen alle onrecht, leed en geweld. God heeft immers de onderdanen niet geschapen ten behoeve van de vorst, om hem in alles wat hij beveelt als slaven te dienen. Integendeel, de vorst is er voor zijn onderdanen. Zonder hen zou hij geen vorst zijn. Hij is er om rechtvaardig en billijk te regeren, te verdedigen en lief te hebben als een vader zijn kinderen. Hij zal hen met inzet van zijn leven verdedigen. Wanneer hij dat niet doet, maar in plaats van zijn onderdanen te beschermen hen onderdrukt, hen overmatig belast en berooft van hun vrijheid, privileges en oude gewoonterechten, over hen wil heersen als over slaven, moet zo iemand niet als een vorst, maar als een tiran beschouwd worden. De onderdanen hebben dan het recht om hem niet langer als vorst te erkennen, maar hem af te zetten en in zijn plaats een ander soeverein te kiezen om hen te beschermen. Zo moet het ook in de Nederlanden gebeuren en daarom maken wij bekend dat wij de koning van Spanje vervallen verklaren van zijn heerschappij, jurisdictie en erfelijke aanspraken op deze landen.’’

Nederland werd toen dus een republiek, omdat het geen vorst meer had. Behalve een monarchie en een republiek zijn er nog veel andere staatsvormen. Eén daarvan is bijvoorbeeld een keizerrijk. Het bekendste voorbeeld is het Romeinse Keizerrijk. Ook Rusland heeft een geschiedenis als keizerrijk. Voordat het communisme werd geïntroduceerd, heersten er Tsjaren over het land. De familie Romanov regeerde zo’n 300 jaar over Rusland. De familieleden regeerden over het land als absolute vorsten. Tijdens de Eerste Wereldoorlog kwam hier plotseling en tragisch een einde aan.

In het midden-oosten bestaat het Kalifaat. Dat is een staatsvorm in bijvoorbeeld Syrië en Irak die de strijdgroep IS hanteert. Een kalifaat is een staat die geregeerd wordt door een kalief, dat wil zeggen een opvolger van de islamitische profeet Mohammed. Het is ‘grensoverschrijdend’. In deze aflevering van EenVandaag leggen ze in de eerste paar minuten uit wat het is (https://eenvandaag.avrotros.nl/item/wat-betekent-uitroepen-kalifaat-in-syrie-en-irak/). Het bewind van het Kalifaat is angstwekkend voor velen. Mensen zijn niet veilig, zoals Nofa, die ongewild een seksslaaf werd voor IS: https://www.youtube.com/watch?v=zGT21_1PmcI. Nofa deelt haar verhaal, omdat ze weet dat er nog steeds veel vrouwen vastzitten en dat er nog zoveel meer misstanden gebeuren. Ze wil het onder de aandacht brengen. 

Europa Universalis en Crusader Kings zijn computerspellen waarbij er om staatsmacht gevochten wordt. Het spel Europa Universalis speelt zich af in Europa tussen 1444 en 1821. Als speler moet je je focussen op buitenlandse en binnenlandse politiek, diplomatie, allianties en het voeren van oorlog. De speler kan middelen in te zetten, zoals prestige, stabiliteit, goud, mankracht en monarchiepunten.

Crusader Kings speelt zich af in de middeleeuwen en focust zich ook op het verkrijgen van macht. Door het strategisch gebruikmaken van onder andere huwelijken en moordpogingen dient de speler de macht en invloed van zijn dynastie te vergroten. Hierbij komt met name het feodale stelsel als staatsvorm naar voren, met  graven, hertogen, koningen en keizers.

De Vrede van Westfalen

Hierboven kon je lezen over de Nederlandse Opstand tegen de Spaanse overheersing. Halverwege de zeventiende eeuw begon de Republiek te twijfelen aan het nut van het verzet tegen Spanje. Het duurde al zo lang (sinds 1566) en de kosten bleven maar oplopen. In 1640 begonnen de Spaanse heersers ook weerstand te krijgen in Portugal en Catalonië, waardoor de strijd ook voor hen zwaarder werd. Beide landen zagen uit naar een einde aan de strijd.

In de Republiek overlegden de gewesten over het starten van vredesonderhandelingen met Spanje, maar de meningen waren verdeeld. Handelsstad Amsterdam wilde vrede, maar andere steden zagen nog wel nut in het doorgaan met de oorlog. Uiteindelijk werd besloten om aan tafel te gaan zitten met Spanje, wat gebeurde in de Duitse stad Münster. Het leidde tot een vredesverdrag genaamd de Vrede van Münster, dat op 30 januari 1648 werd getekend door beide landen. Al sinds 1581 had de Republiek zichzelf onafhankelijk verklaard, maar met het tekenen van de vrede werd dit ook eindelijk erkend door Spanje. 

Zoals je misschien wel gezien hebt, wordt in het boek gesproken over de Vrede van Westfalen. De Vrede van Münster is een onderdeel van de reeks vredesverdragen die samen de naam ‘Vrede van Westfalen’ dragen. Een ander verdrag dat hieronder valt is de Vrede van Osnabrück, waarmee Zweden vrede sloot met keizer Ferdinand III.

De onderhandelingen voorafgaand aan deze verdragen waren erg modern voor die tijd en daarmee zijn de verdragen die toen gesloten zijn dat ook. De Vrede van Westfalen markeert het begin van een nieuw statensysteem, waar de staten elkaar voor het eerst als soeverein erkennen. Op de kaart bovenaan de pagina zie je hoe Europa er na de Vrede van Westfalen uit zag.

Depersonalisering 

Depersonalisering is, zoals in het boek gezegd, de ontwikkeling waarbij macht en gezag losgekoppeld worden van personen. Ze worden meer gekoppeld aan een functie. Mark Rutte wordt gezien als een persoon met macht in Nederland, omdat hij de minister-president is. Als hij dat niet meer is, gaat die macht naar de nieuwe democratisch gekozen minister-president.

Depersonalisatie is een vervreemding van jezelf. Het is een ziekte waarin je jezelf en je omgeving als vreemd beleeft, in plaats van als vertrouwd. Het kan voorkomen na stress of een traumatische gebeurtenis. Het is een dissociatie, het tegenovergestelde van associatie, tussen iemands bewustzijn, identiteit en gedrag. Ze passen niet bij elkaar, het matcht niet meer.

Er is dus een groot verschil tussen deze twee termen, ondanks dat je ze bijna hetzelfde schrijft.

Tot slot

Meer weten over staatsvorming? Zie hier het filmpje over het kernconcept: