§6.3 Max Weber

De bekende socioloog Max Weber ontwikkelde sociologische theorieën en zag al vroeg dat de wereld aan het veranderen was. Volgens Weber was er bij modernisering namelijk sprake van rationalisering: het ordenen en systematiseren van de werkelijk het met de bedoeling haar voorspelbaar en beheersbaar te maken en het doelgericht inzetten van middelen om zo efficiënt en effectief mogelijke resultaten te bereiken. 

Volgens Weber kon de toenemende rationalisering herkend in de 19e en begin 20e eeuw worden aan de hand van zes kenmerken: berekenbaarheid, efficiëntie, voorspelbaarheid, niet-menselijke technologie, controle over onzekerheden en irrationele gevolgen voor betrokken personen.

Voordelen van rationalisering volgens Weber zijn dat de samenleving overzichtelijker en voorspelbaarder wordt. In de politiek betekent dit bijvoorbeeld dat het leidt tot efficiëntie en een eerlijke behandeling. Maar toch is dit niet altijd het geval. Denk bijvoorbeeld aan de toeslagenaffaire: het gerationaliseerde systeem van de Belastingdienst, leidde juist tot een oneerlijke behandeling. 

Een ander nadeel van rationalisering werd door Weber ‘de ijzeren kooi’ genoemd. Daarmee bedoelde hij dat een gerationaliseerde samenleving zo georganiseerd is dat het mensen hun individuele vrijheid ontneemt. 

Daarnaast sprak Weber over de ‘onttovering van de wereld’. Dit is het idee dat door rationalisering de wereld  steeds zakelijker wordt, en daardoor wordt onttoverd door het verliezen van haar mystieke componenten en het ontbreken van verbeelding en fantasie. Denk daarbij bijvoorbeeld aan ontkerkelijking. Maar bijvoorbeeld ook aan het gebruik van datingapps. Door rationalisering van de liefde hebben mensen weinig oog meer voor toevalligheden en spontane ontmoetingen. 

Benieuwd geworden naar het werk van Weber? Bekende boeken van Weber zijn: Wetenschap als beroep, Politiek als beroep, Gezag en bureaucratie, Over klassen, standen en partijen en De protestantse ethiek en de geest van het kapitalisme. In dit artikel van de Groene Amsterdammer kun je ook meer lezen over het werk van Weber.