§11.2 Analyse: Wording van de moderne samenleving

Zoals je in het boek kon lezen beginnen de moderne samenlevingen in West-Europa ongeveer vanaf de Verlichting. Er is heel wat geschreven en bedacht over de opkomst, oorzaken en het waarom van de moderne samenleving. Eén van de vragen is waarom het moderne wetenschappelijke denken in West-Europa is begonnen en niet bijvoorbeeld in China dat tot het eind van de Middeleeuwen op veel terreinen voorliep. Of waarom niet in de islamitische gebieden of in India, waar wiskunde tot een hoog niveau was ontwikkeld.

  • Niall Ferguson schreef ‘The West and the Rest’ en de BBC maakte er een documentaire van ‘Civilization‘. Volgens Ferguson had en heeft het Westen zes ‘killer-apps’ (waarden, uitvindingen en instituties) die hebben geleid tot dominantie van de wereld: concurrentie, wetenschap, democratie, medicijnen, consumentisme en de protestantse arbeidsethos.
  • Ian Morris schreef ‘Why the West rules – for now’. En daarin probeert hij kwantitatief te beschrijven hoe hoog of laag een samenleving scoort op ‘social development’. Dat is een score die opgebouwd is uit bijvoorbeeld bevolkingsdichtheid en energieconsumptie. Kijk hier naar filmpje over het stuk ‘Why the West rules’. 
  • De Nederlandse hoogleraar Floris Cohen schreef het boek ‘De herschepping van de wereld’ waarin hij de vraag probeerde te beantwoorden waarom de wetenschappelijke revolutie plaatsvond in West-Europa en niet in de islamitische wereld of in China. Er staat veel detailkennis is, met vooral een heldere uiteenzetting van de verschillende wetenschapsfilosofische stromingen bij de klassieke Grieken en de invloed op West-Europese wetenschappers.

Sociale grondrechten zijn opgenomen in de Grondwet. Kijk eens dit filmpje om een spoedcursus van de Grondwet te krijgen. In de Grondwet staan twee soorten rechten. Ten eerste de klassieke grondrechten. Dat zijn burgerlijke en politieke rechten zoals kiesrecht, vrijheid van meningsuiting, recht op privacy, godsdienstvrijheid en – één van de bekendste –  het discriminatieverbod (die in 2023 is uitgebreid!).

De tweede categorie grondrechten zijn sociale grondrechten. Dat zijn economische, sociale en culturele rechten. Bijvoorbeeld: het recht op huisvesting, sociale zekerheid, gezondheidszorg en onderwijs. Deze rechten kan je niet echt afdwingen bij de rechter. Het is meer de bedoeling dat de Overheid streeft naar de rechten. Anders gezegd: met sociale grondrechten zijn de blauwdruk voor de Overheid zodat een burger maatschappelijk kan functioneren. 

Ook buiten Nederland wordt deze blauwdruk uitgeschreven. Zo heeft de United Nations 17 sustainable development goals bedacht. Met streven naar deze doelen, verbeteren de leefomstandigheden over de hele wereld. Dit zijn de doelen: filmpje of website.

Voor sommige wetenschappers begint de moderniteit aan het einde van de 18e eeuw. Het jaar 1798 werd door de historicus Niek van Sas in zijn “De metamorfose van Nederland (2004)” uitgeroepen als ‘voor Nederland het einde van de Middeleeuwen’. In dat jaar kwam namelijk voor het eerst een gekozen volksvertegenwoordiging bijeen. Ondanks dat alleen mannen mochten stemmen was het voor het eerst dat de soevereiniteit bij het volk lag. Deze Nationale Vergadering maakte een hele moderne grondwet. Zo werd vastgelegd dat het volk mocht beslissen wie aan de macht was (althans wederom een klein gedeelte van het volk), de scheiding tussen kerk en staat, vrijheid van godsdienstuitoefening, erkenning van de Rechten van Mens en Burger en een verbod op de economisch schadelijke gilden. Door deze ontwikkeling vindt Van Sas dat het begin van de moderniteit voor Nederland hier al was aangebroken.