§11.3 Verandering in het vormingsvraagstuk
Het civilisatieproces houdt in dat mensen in de samenleving steeds meer aangespoord worden om zich ‘normaal’ te gedragen. Er komen meer gedragsregels. Mensen moeten leren zich te bedwingen en rekening te houden met anderen. Dit vraagt zelfbeheersing en zelfsturing, omdat er niet telkens dwang van buitenaf is.
Socioloog Norbert Elias onderzocht in de 20e eeuw hoe sociale standaarden in de geschiedenis zijn ontwikkeld. Hij vond dat deze heel sterk zijn veranderd over de Middeleeuwen en de Renaissance heen. De grenzen van wat mensen schaamtevol en pijnlijk vinden, zijn erg veranderd. Denk hierbij aan seks, eten, slapen en geweld. Vroeger was het volstrekt normaal om je neus te legen met je vingers, terwijl je aan tafel zat. Later deed met dat met de mouw van een hemd, waarop de zakdoek volgde. Verder plaste men in de Middeleeuwen op straat terwijl ze een praatje aan het maken waren. Allemaal dingen die we ons nu niet kunnen voorstellen.
Wat betreft slapen is er ook het een en ander veranderd. Vroeger sliepen volwassenen en kinderen, allen naakt, door elkaar. Zowel onbekenden als bekenden. Maar toen we meer gevoelig werden voor ons lichaam, vonden we dat niks meer en kregen we pyjama’s en eigen kamers.
De oorzaak van dit proces is dat er steeds meer netwerken tussen mensen zijn ontstaan, waardoor ze meer en meer afhankelijk van elkaar zijn geworden. Door deze afhankelijkheid zijn mensen steeds meer rekeningen met elkaar gaan houden. En daarnaast houden ze hun driften ook meer onder controle. Dit laatste heeft te maken met die zelfbeheersing en dingen die normaal zijn in een land.
Maatschappelijke veranderingen komen voor op veel gebieden in de samenleving en de omvang ervan kan erg verschillend zijn. Zo ging het in het lesboek in paragraaf 14.3 al over maatschappelijke veranderingen rondom gezinnen in Nederland. Meer over deze veranderingen lees je in het Gezinsrapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau (2011). Sinds 2013 verhuizen er meer jonge gezinnen uit de stad om ergens buiten de stad te gaan wonen. In onderstaande grafiek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), zie je het aantal stellen dat de stad verliet na de geboorte van hun eerste kind. Met de vier grote steden worden Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht bedoeld.
Ook op het gebied van taakverdeling tussen een man en vrouw zijn er veranderingen te zien. Het CBS keek naar de opvatting van jongeren over de verdeling van werk, huishouden en opvoeden tussen partners. Veel jongeren vinden dat de man meer moet werken dan de vrouw, wat past bij de traditionele opvatting over werken. De meerderheid van de jongeren vindt wel dat man en vrouw evenveel tijd moeten besteden aan huishouden en opvoeden van kinderen. De mening van jongeren kan deels verklaard worden door het gezin waarin ze zelf opgroeiden. Jongeren die opgroeiden met ouders die evenveel werken vinden vaker dat man en vrouw evenveel zouden moeten werken dan jongeren die niet in zo’n gezin opgroeiden. Meer bevindingen uit dit onderzoek uit 2016 lees je hier.
Uit een ander onderzoek van het CBS blijkt dat de mate waarin mensen zich gelukkig en tevreden voelen in Nederland sinds 1997 vrij constant is. Het overgrote deel van de bevolking is gelukkig en tevreden met het leven. Het gemiddelde geluk mag dan wel constant zijn; er is echter wel meer verschil in geluk tussen verschillende bevolkingsgroepen dan 20 jaar geleden. Met name het verschil in geluk tussen laag- en hoogopgeleiden is groter geworden, terwijl het verschil tussen westerse en niet-westerse achtergrond juist is verkleind.
Op de website van het CBS worden ‘Statistische Trends’ verzameld, waar allerlei maatschappelijke veranderingen en achtergronden van Nederland worden gerapporteerd. Als je het interessant vindt om meer over maatschappelijke veranderingen te weten, kun je hier eens een kijkje nemen. Ook het SCP rapporteert over maatschappelijke veranderingen, in het jaarlijkse rapport ‘De sociale staat van Nederland‘. Hierin worden verzamelde gegevens over de jaren heen vergeleken.
Het CBS heeft onderzoek gedaan naar stressfactoren bij jongeren. Hier kun je het volledige onderzoek lezen. In onderstaand overzicht, afkomstig uit dit onderzoek, staan de stressfactoren voor jongeren nog eens onder elkaar.
In de corona crisis is stress onder jongeren toegenomen. Herken jij dit?
Uiteindelijk kan stress zelfs leiden tot een burn-out. De jongeren uit onderstaande filmpjes hebben hier last van (gehad) en de andere filmpjes geven meer informatie over stress en burn-out.
- Student Jip (23) is al 2 jaar burn-out | NOS op 3
- Student Daan (20) is net uit zijn burn-out | NOS op 3
- Hoe het echt zit met stress en onze generatie | NOS op 3
- Te veel TOETSEN op jouw school? | De waarheid over SCHOOLSTRESS
Het gaat helaas niet zo goed met de mentale gezondheid van de Nederlandse bevolking. Uit cijfers van het CBS blijkt bijvoorbeeld dat in 2019 en 2020 11 procent van de Nederlandse jongeren (18 tot 25 jarigen) last had van psychische klachten, terwijl dit in 2021 is gestegen naar 18 procent.
Ondanks dat er onder de groep jongvolwassenen het meest sprake is van psychische ziekten, is er ook een stijging te zien binnen andere leeftijdsgroepen. Het percentage mensen van 12 jaar en ouder dat psychisch ongezond is, is met 15 procent sinds 2001 nog nooit zo hoog geweest:
Het gaat helaas niet zo goed met de mentale gezondheid van de Nederlandse bevolking. Uit cijfers van het CBS blijkt bijvoorbeeld dat in 2019 en 2020 11 procent van de Nederlandse jongeren (18 tot 25 jarigen) last had van psychische klachten, terwijl dit in 2021 is gestegen naar 18 procent.
Ondanks dat er onder de groep jongvolwassenen het meest sprake is van psychische ziekten, is er ook een stijging te zien binnen andere leeftijdsgroepen. Het percentage mensen van 12 jaar en ouder dat psychisch ongezond is, is met 15 procent sinds 2001 nog nooit zo hoog geweest:
De toename van psychische ziekten is niet alleen het geval in Nederland. Ook in de rest van de wereld is er een toename zichtbaar. Volgens de World Health Organisation is er sprake van 13% toename van mentale problematiek in de afgelopen tien jaar.
Er zijn verschillende verklaringen voor de toename van mentale problemen. Een mogelijke verklaring, maar geen vastgestelde relatie, is de coronacrisis. Volgens het CBS zijn met name jongeren zich tijdens de coronacrisis somberder gaan voelen dan daarvoor.
Ook zijn er verschillende sociale wetenschappers die zich over de toename van psychische ziekten binnen de moderne samenleving hebben gebogen. Daar waar biomedici zich vooral focussen op het diagnosticeren en het bestrijden van mentale problematiek, focussen sociologen zich voornamelijk op de externe sociale factoren die mentale gezondheid kunnen beïnvloeden.
Zo wordt de toename van mentale problematiek door wetenschappers gekoppeld aan problemen van de hedendaagse samenleving, zoals inkomensongelijkheid en klimaatverandering. Andere verklaringen van sociologen zijn onderdrukking van bepaalde groepen in de samenleving, zoals gender, etniciteit en klasse. Maar ook eenzaamheid wordt vaak als een belangrijke verklaring genoemd.
In het filmpje van The School of Life dat je hieronder kunt zien, wordt de toename van mentale klachten in verband gebracht met de moderne samenleving. Denk daarbij aan het geloof in zaken als meritocratie, individualisme en secularisme:
Kortom, door de toename van psychische ziekten wordt er wel eens gesproken van een ‘mondiale epidemie van depressie’, die in verband wordt gebracht met de moderne samenleving. Sociologen buigen zich over de externe factoren die te toename van deze problematiek zouden kunnen verklaren. Veel