§14.4 De invloed van social media likes en impression management
Het idee van impression management komt van de socioloog Erving Goffman, waar je in hoofdstuk 11 al kort over hebt kunnen lezen. In zijn werk ‘The Presentation of Self in Everyday Life‘, beschrijft hij interacties tussen mensen als theaterstukjes, waarin mensen proberen te controleren hoe ze op de ander over komen. Vaak zijn deze rollen al bestaand en passen mensen zich daarin. Ze gedragen zich hoe ze denken dat ze zich moeten gedragen, hoe ze dat is aangeleerd. Volgens Goffman past een individu zich dus in verschillende situaties telkens aan, waar een andere rol bij hoort.
Door het spelen van verschillende rollen kun je jezelf dus ‘verkopen’, laten zien wie je bent. Dit is iets wat op social media veel gebeurt, maar ook ‘offline’ kan impression management worden ingezet. Een voorbeeld is een voetbalwedstrijd waarbij scouts komen kijken. Een voetballer wil zich op dat moment voordoen als de perfecte voetballer en al zijn kwaliteiten laten zien. Dit kan misschien ten koste gaan van het winnen van de wedstrijd, maar op dat moment is het voor de voetballer het meest belangrijk om de rol van perfecte voetballer in de ogen van de scouts, op zich te nemen.
Impression management komt veel voor in social media. Tegenwoordig is social media niet meer weg te denken uit ons leven en lijkt het er altijd al geweest te zijn. Facebook werd echter pas in 2004 opgericht en Instagram in 2010. Mensen kiezen zelf op social media wat ze posten en dus hoe ze zich voordoen. Door het geven van likes kan men elkaar constant beoordelen en is iedereen een soort recensent. Op Facebook kun je in plaats van een duim ook een traantje geven. Hierdoor kunnen mensen dus constant reageren in primaire emoties. Volgens sommigen worden mensen hier simpel van, omdat ze gaan denken in termen van ‘leuk’ en ‘niet leuk’. Al deze likes en reacties zorgen voor vergelijking tussen mensen: je wilt dat jouw post meer likes krijgt dan die van een vriendin of iemand die je juist niet aardig vindt, want dat geeft een goed gevoel.
Voor veel mensen zijn likes cruciaal geworden voor hun gevoel van eigenwaarde. Waar vroeger de ‘offline’ omgeving bepaalde wat leuk is, zijn het nu likes die dat doen. Bijna elk gedrag is via een app te delen en kan dan ook door anderen beoordeeld worden. Het maakt dat veel mensen online zoeken naar bevestiging. Veel wetenschappers willen mensen hier bewust van maken, en hen laten herkennen wat likes met hen doen.
Op social media zitten mensen vaak in hun eigen bubbel. Door algoritmes op Facebook en Instagram bijvoorbeeld zie je vooral wat bij jouw voorkeuren past en wat jij leuk vindt om te zien. Volgens sociologen moeten we daarmee ook oppassen, omdat het ertoe kan leiden dat tegenstellingen in de samenleving alleen maar groter worden. Groepen kunnen langs elkaar heen gaan leven en daardoor is de verbinding ver te zoeken.
Een reden van jongeren om social media te gebruiken is FoMo: Fear of Missing Out. Een behoorlijk aantal jongeren noemt zichzelf dan ook verslaafd aan social media, blijkt uit onderzoek van het CBS. Volgens verslavingshoogleraren wordt bij sociale media net als bij drugs het beloningscircuit in onze hersenen geactiveerd. Het effect van het gebruik van sociale media is echter veel minder sterk dan dat van drugs bijvoorbeeld. Psychologen zijn nog in discussie of sociale media gezien moeten worden als echte gedragsverslaving.
Door de drang van gebruikers naar zoveel mogelijk likes, zijn er nepaccounts ontstaan. Om zich zo goed mogelijk voor te doen kunnen gebruikers op Instagram bijvoorbeeld neplikes kopen, een vorm van impression management. De NOS deed onderzoek naar deze kant van Instagram en legt uit hoe het werkt met gekochte volgers en likes.